აქ თუ ადრე ცარიელი მინდვრები და საძოვრები იყო, ახლა სათბურებია. თერმული წყლებითა და ბალნეოლოგიური კურორტით ცნობილი ცაიში ბოსტნეულის მოსაყვანად საუკეთესო ადგილად იქცა. ბუნებრივი ცხელი წყლის სასათბურედ გამოყენება, ჯერ კიდევ 19 წლის წინ, ერთ-ერთმა ცაიშელმა დაიწყო, დღეს სოფელში შვიდ ჰექტარზე ათობით სათბურია გადაჭიმული.

პირველი სათბური სოფელში 2000 წელს გაჩნდა. პროფესიით ინჟინერმა, გენადი ასათიანმა 500კვ/მ-ზე კიტრი და პომიდორი მოიყვანა და თერმული წყლები სათბურის გასათბობად გამოიყენა. წამოწყებამ გაამართლა. დღეს მის სათბურებში მხოლოდ ზამთრის პერიოდში 35-40 ტონა ბოსტნეული მოდის.

„სათბურის მთავარი ხარჯი გათბობაა, აქ კი ამ მხრივ ეკონომიურად გამოვდივართ. მოგვყავს კიტრი, პომიდორი, ლობიო. ბადრიჯანი. ჩვენი პროდუქტი ეკოლოგიურად სუფთაა, იმიტომ რომ ჩვენ მხოლოდ ორგანულ სასუქებს ვიყენებთ. ახლა გადავედი ნესვზე. ზამთარში აქ მქონდა პომიდრო დარგული, რომ მორჩა მერე ჩავთესე ნესვი. მოსავალი ნორმალურია, ვკრეფთ უკვე“, - გვიყვება, რომ აგრონომია თავისით და ერთ-ერთი მეზობლის დახმარებით შეისწავლა.

65 წლის გენადი ასათიანი სოფელში ასევე პირველი აღმოჩნდა, ვინც 4 ჰექტარზე, სათბურში, ნესვის მოყვანა დაიწყო. თებერვალში ორი ჯიშის ნესვი დარგეს და მოსავალს უკვე იღებენ.


სათბურს აფხაზეთიდან დევნილი, 38 წლის მამუკა ეზუხბაია უვლის. გვიყვება, რომ ნესვი დარგვიდან დაახლოებით სამ თვეში უკვე მწიფდება, სამუშაოც არაა რთული და ანაზღაურებითაც კმაყოფილია.

ნესვის სათბურში მუშაობს ცაიშელი მაია ალმასიაც, რომელსაც ცენტრალურ მაგისტრალზე, ცაიშის ტრაფარეტთან შეხვდებით. მის დახლთან მგზავრები ხშირად ჩერდებიან, გასაყიდად გზაზე ჩამოტანილი პროდუქტის უკან წაღებაც არ უწევს.

„ყოველ დილას 50 ცალს ვკრეფთ. ძალიან ტკბილია და ყველას მოსწონს. ხშირად ჩერდებიან და გვეკითხებიან სადაურიაო, ჰგონიათ, რომ თურქეთიდანაა ჩამოტანილი და მერე ვუხსნი, რომ აქაურია, მე დავთესე, მე დავრგე, ვეუბნები რომ აგერ ას მეტრში გვაქვს ბუნებრივი წყალი “, - გვიყვება მაია და ამატებს, რომ მის მსგავსად, ადგილობრივების დიდი ნაწილი სწორედ სათბურებში მუშაობს.

წლიდან წლამდე სათბურების რაოდენობასთან ერთად ცაიშში სამუშაო ადგილებიც იზრდება. წლის განმავლობაში აქ დაახლოებით 70 ადამიანია დასაქმებული. ადგილობრივების ის ნაწილი, რომელსაც საკუთარი არ აქვს, სხვის სათბურში მუშაობს.

6 თანამშრომელი ჰყავს ზუგდიდელ გიორგი სვირავას, რომელსაც ცაიშში ორი სათბური აქვს. ერთში ახლა კიტრს კრეფენ, მეორეში კი სალათი „აისბერგია“ დათესილი.

„თავდაპირველად სათბური სოფელ კახათში გვქონდა , შემდეგ ჩამოვედით ცაიშში. მოგეხსენებთა, რომ აქ არის თერმული წყლები რისი საშუალებითაც თბება სათბურები. აქ ზაფხულში უფრო მეტად მოგვყავს „აისბერგი “, ზამთარში კი კიტრი და პომიდორი. კიტრი და პომიდორი უფრო სარფიანია, უფრო მეტიც მოდის. ცაიშის ბოსტნეული ნებისმიერ ბაზარზე იყიდება, რადგან ეკოლოგიურად სუფთაა“, - გიორგი სვირავა გვიყვება, რომ ახლა ევროპული სტანდარტების დაკმაყოფილებაზე მუშაობს, რათა რუსული ბაზარი ევროპულით შეცვალოს, მანამდე კი ცდილობს სათბურში სიახლეები დანერგოს, - „ჩვენი ერთ-ერთი სათბური მობილურით იმართება, USAID-ის საპილოტე პროექტი იყო ეს. მობილურით შემიძლია ვარეგულირო ტემპერატურა, მოვუმატო, დავუკლო, ძალიან მოხერხებულია, როცა ადგილზე არ ხარ“.

გიორგის ცაიშში ჯერ მხოლოდ სათბურები აქვს, თუმცა ფიქრობს, რომ აუცილებლად დასახლდება ამ სოფელში.


ცაიშის იმ ნაწილში, სადაც თერმული წყლები ხელმისაწვდომია უძრავ ქონებაზე ფასიც გაიზარდა და ნაკვეთის ყიდვაც გართულდა. ცაიშელები ყვებიან, რომ ზოგმა მიწა რომ ვერ შეიძინა, სახლი იყიდა, დაანგრია და მის ადგილას მოაწყო სათბური. კერძო მეწარმეების უმრავლესობამ სასათბურე მეურნეობა „აწარმოე საქართველოს“ სახელმწიფო გრანტით დაიწყო.

„ჩვენთან ოთხი ჭაბურღილია. ერთი ჭაბურღილის დებეტი არის წუთში 2 500 ლიტრი და წნევა აქვს შვიდი ატმოსფერო. არც დამატებითი მატორი სჭირდება, არც არაფერი, თავისი წნევით მიდის ყველგან, მაღალ ადგილებშიც კი, სოფლის სკოლაც მაგით თბება“, - გვიხსნის სოფლის ყვლეაზე სტაჟიანი მესათბურე გენადი ასათიანი.

ცაიში, რომელშიც ახლა 446 კომლია, სათბურების სოფლად სწორედ ბუნებრივი წყლების წყალობით იქცა. საბჭოთა პერიოდში ცაიში განთქმული ბალნეოლოგიური კურორტი იყო. კომპლექსი 1964 წელს გაიხსნა და 80-იანი წლების ბოლომდე იარსება. შეჩერების მიზეზად მაშინ სარესტავრაციო სამუშაოები დასახელდა, თუმცა სამუშაოები 1991 წელს შეწყდა და აღარც გაგრძელებულა. .

დღეს ცაიშის აბანოები დანგრეულია, სოფლის ნაწილში ცხელი წყალი, რომელიც მიწიდან 93 გრადუსი ტემპერატურით ამოდის, ღიად მოსჩქეფს და უმიზნოდ იხარჯება. მისი მოხმარების ლიცენზიას მეწარმეები ეკონომიკის სამინისტროსგან ყიდულობენ, თუმცა ბუნებრივი ცხელი წყალი მხოლოდ სათბურებისთვის არ გამოიყენება. ცხელი წყალი სოფლის ყველა ნაწილში მაინც არ წვდება.