„შამუგიას წისქვილის“ შესახებ ზუგდიდის დაბალი ზონის სოფელებში ყველამ იცის. ის სოფელ კოკში ადგილობრივმა მაქსიმე შამუგიამ თანასოფლელების დახმარებით 120 წლის წინ ააგო. წყლის წისქვილი, რომელიც დღე- ღამის განმავლობაში 100-120 ფუთზე მეტს სიმინდს ფქვავდა, მოსახლეობას დღესაც ემსახურება. ოდნავ სახეცვლილი წისქვილის კარი ზაქრო გაბედავამ გაგვიღო. როგორც აღმოჩნდა მის გასაღებს მეზობლები მონაცვლეობით ფლობენ. ამ კვირას მორიგეობა გაბედავას უწევს, თუმცა, როგორც ამბობს დასაფქვავი არაფერი აქვთ - სიმინდი აზიურმა მავნებელმა „კუსებურამ“ გაუნადგურა.

გვიყვება, რომ წისქვილი თავდაპირველად, როგორც ნაგებობა, ასევე მისი სხვა დეტალები მთლიანად ხისგან ყოფილა აგებული, თუმცა დროთაგანმავლობაში მისი გამოცვლა გახდა საჭირო. სოფელმა ამ დრომდე შენობის რამდენიმე ნაწილი და წისქვილის ქვა - დოლაბი შემოინახა.

„შუა ზამთარში ყინვასა და თოვლში მდინარეში ჩასულა და იქიდან ამოუტანია ეს ქვა. დიდი ძალისხმევა სჭიდებოდა ამ ქვის რაჭიდან აქ მოტანას. მაქსიმე შამუგიამ ამოთახრა წისქვილის საძირკველიც, მას ამ საქმეში კიდევ ორი ადგილობრივი ეხმარებოდა. მის აშენებას, დაახლოებით, 3-4 თვე მოანდომეს. მასზე პასუხისმგებლობა 11 ოჯახს აუღია. მათ ჰქონდათ გასაღები და მორიგებოთ ებარათ ის. ასე ემსახურებოდა წისქვილი სოფელ და არამარტო ამ სოფელს. აფხაზეთის ნაწილსაც.... ომი , რომ დაიწყო და ელექტოენერგია არსად არ იყო აქ თითქმის მთელი რეგიონიდან მოდიოდნენ დასაფქვავად. წისქვილში სიმინდი არ ეტეოდა და ჩემს სახლში ინახავდნენ. ამ წისქვილმა ბევრი ოჯახი შიმშულს გადაარჩინა“, - ამბობს ის.

ველოდი ჭაკდუა, რომელსაც წისქვილის გასაღებს შემდგომ კვირას ჩაიბარებს ამბობს, რომ ეს ადგილი წისქვილისთვის არის იდეალური, რადგან წყალი, რომელიც საბრუნავ მექანიზმს ამუშავებს არასოდეს შრება. თავის დროზე ეს ღარი მათ წინეპრებს ენგურის ერთ-ერთი ტოტიდან გამოუყვანიათ. ის წუხს, რომ ვერ გვაჩვენებს, თუ როგორ ფქვავს მათი წისქვილი დღესაც...

„არასოდეს არ ყოფილა, რომ აქ წყალი დაშრა ან რაიმე პრობლემა შეიქმნა, თუმცა ახლა ისე არ მუშაობს, როგორც ადრე. სოფელში სიმინდი არავის არა ქვაქვს. მოსახელობას მასიურად გაუნადგურდა მოსავალი“, - გვითხრა ჭკადუამ.

დროთა განმავლობაში წისქვილის რეკონსტრუქციისას ბევრი რამ შეიცვალა, თუმცა ორი კედელი უცვლელი დარჩა, სადაც მოსახელობა წინაპრების მიერ დატოვებულ მინაწერებს ინახავს. ადგილობრივები ამბობენ, რომ აქ 200-მდე სახელი და გავრია ამოტვიფრული, მათ შორის ორი მსოფლიო ომის მონაწილეა, რომელებიც ბრძოლის ველზე დაიღუპნენ.

„ვინ დათვლის აქ რამდენი სახელი და გვარი ეწერა. ყველა განსაკუთრებულია და საკუთარ ისტორიას ინახავს. ბევრი რამ შეიცვალა, ახლაც ბევრია შესაცვლელი, მაგრამ ამის საშუალება არ გვაქვს“, - ამბობენ ადგილობრივები

საუკუნოვანი წყლის წისქვილის პირვანდელი სახის აღდგენას ითხოვს მოსახლეობის ნაწილი. კოკის საჯარო სკოლის ისტორიის მასწავლელებლი შაქრო ნარმანია ამბობს, რომ მის აღდგენას გარკვეული თანხა სჭირდება.

„იქნებ გამოჩნდეს ვინმე, ვინც მის აღდგენაში დაგვეხმარება. ეს არის უნიკალური წისქვილი და არ უნდა განადგურდეს. აქაურობა ბევრ ისტორიას და მოგონებას ინახავს“, - თქვა ნარმანიამ.

საქართველოში აღმოჩენილი უძველესი საფქვავი დარბაზი ძველი წელთაღრიცხვის III საუკუნით თარიღდება, სადაც სპეციალურ დაზგაზე გამართული იყო რამდენიმე ათეული ხელის სასრესელა.