კვლევის მიხედვით, საქართველოში 18-25 წლის 350 ათასი ადამიანი ცხოვრობს - ეს არის მოსახლეობის 9% და ამომრჩეველთა 12%. ეს რაოდენობა საკმარისია იმისათვის, რომ ახალგაზრდებმა საზოგადოებრივ ცხოვრებაზე არსებით გავლენა მოახდინონ.
1960-იან წლებში ამერიკელმა ანთროპოლოგმა მარგარეტ მიდმა და სხვა სოციოლოგებმა გამოიკვლიეს "თაობათა შორის არსებული უფსკრულის" პრობლემა - როდესაც ახალგაზრდა თაობის („შვილები“) კულტურული ღირებულებები განსხვავდება უფროსი თაობის კულტურული ღირებულებებისაგან ("მშობლები”). დღევანდელ საქართველოში მიმდინარე თაობათა ცვლა უფრო ყოვლისმომცვლელია, ვიდრე უბრალოდ თაობათა ცვლა. დღეს მიმდინარეობს ეპოქათა ცვლა, რომელიც ქმნის თაობათა შორის გადაულახავ უფსკრულს. ძველ თაობასთან ერთად მიდის საბჭოთა ეპოქაც. ახალ თაობას მოაქვს განსხვავებული ღირებულებები, რომლებიც ვერ მოდიან შესაბამისობაში საბჭოთა კავშირში ჩამოყალიბებულ კოლექტიურ ღირებულებებთან. ეს პროცესი, მეტ ნაკლები წარმატებით, მთელ პოსტსაბჭოთა სივრცეში მიმდინარეობს - ბელორუსიაში, უკრაინაში, კავკასიაში. იგი მტკივნეულია და გარკვეულ წილად დრამატულიცაა ყველა საზოგადოებისთვის. ასეთ ეპოქალურ ცვლილებების დროს განათლება მნიშვნელოვან როლს ასრულებს თაობათა შორის განსხვავებულობის სიმძაფრის დაძლევის მიმართულებით.

სსრკ -ს დაშლიდან ოცდაათი წელი გავიდა. საბჭოთა განათლებამ შექმნა ერთგვაროვანი საზოგადოება. ამ საზოგადოებაში გამოერეოდნენ ცალკეული ინდივიდები, რომლებიც სისტემის წინააღმდეგ მიდიოდნენ, მაგრამ, მთლიანობაში, საბჭოთა ხალხი ერთ ქვაბში იხარშებოდა. დღევანდელი ახალგაზრდობა სხვა და სხვა ქვაბებში იხარშებიან - უფრო მეტიც, მათ შეუძლიათ თავად აირჩიონ, რომელ ქვაბში სურთ მოხარშვა. შესაძლებელი გახდა უმაღლესი განათლების მიღება მსოფლიოს ნებისმიერ წერტილში - განათლება შეუძლიათ მიიღოთ ადგილობრივ უნივერსიტეტებში, ან გაემგზავრონ ევროპაში ან აშშ -ში. ახალგაზრდები იყენებენ ამ შესაძლებლობას, შემდეგ ბრუნდებიან საქართველოში, როგორც განსხვავებული ღირებულებების მფლობელი პიროვნებები. პოსტსაბჭოთა მენტალიტეტი მათთვის უცხოა, მათ იციან ევროპული ენები, ენდობიან დემოკრატიულ ინსტიტუტებს და იზიარებენ სამოქალაქო თანასწორობის ღირებულებებს. რასაკვირველია, ეს არ ნიშნავს იმას, რომ ახალი თაობა უკეთესია, ვიდრე ძველი - უბრალოდ, ეს თაობა განსხვავებულია, არც პოსტსაბჭოთაა და არც ანტისაბჭოთა. ეს ახალი ხალხია. თუ წინა თაობები ჩამოყალიბდა საერთო ეროვნული იდეის გავლენის ქვეშ, დღეს ახალგაზრდები საჭიროდ არ თვლიან, დაემორჩილონ სახელმწიფოს მიერ შემუშავებულ სოციალურ სტანდარტებს. მათ შეუძლიათ იყვნენ თავისუფლები და გამოხატონ თავიანთი შეხედულებები ღიად, საზოგადოების მხრიდან დაგმობის შიშის გარეშე. გაჩნდა ახალი პოლიტიკური და სოციალური კულტურა. ახალმა თაობამ ჰომოგენური ქართული საზოგადოება მრავალფეროვან საზოგადოებად აქცია.

ქართველი ახალგაზრდებისგან განსხვავებით, აფხაზეთში მცხოვრებ ახალგაზრდებს ასეთი არჩევანი არა აქვთ. ვერ ახერხებენ რა დასავლეთში წასვლას უმაღლესი განათლების მისაღებად, ისინი შედიან ადგილობრივ ან რუსულ უნივერსიტეტებში. შესაბამისად, მათი მსოფლმხედველობა (მათ შორის, შეხედულებები ქართულ-აფხაზურ კონფლიქტზე) ყალიბდება რუსული პრიზმის გათვალისწინებით. თუმცა, შესაძლებელია აფხაზეთის ახალგაზრდობამაც მიიღოს ევროპული განათლება - თუ საქართველოს ხელისუფლება არ შეზღუდავს მათ დასავლეთის ქვეყნებში განათლების მიღებაში. უნდა გვახსოვდეს, რომ უმაღლესი განათლების მიღების დრო შეზღუდულია - ის ადამიანის სიცოცხლის მაქსიმუმ 10 წელს იკავებს. თუ ამ დროს დანიშნულებისამებრ ვერ გამოიყენებ, შემდგომ მისი ანაზღაურება პრაქტიკულად შეუძლებელია.

აფხაზეთის ტერიტორიაზე მცხოვრები ახალგაზრდების განათლება ოფიციალური საქართველოს ხელშია. თუ მათ არ მიეცემათ დასავლეთში განათლების მიღების შესაძლებლობა, ამით თბილისი მათ უბიძგებს გაემგზავრნონ რუსეთში სასწავლებლად. ამით კი, გრძელვადიან პერსპექტივაში, ზიანს ვაყენებთ საქართველოს სახელმწიფო ინტერესებს. თბილისმა უნდა გადახედოს თავის მიდგომას ამ საკიხთან დაკავშირებით. უცხოეთში განათლების მიღების მიბმა სავალდებულო პასპორტიზაციის საკითხთან არ არის საუკეთესო და ერთადერთი გამოსავალი. შესაძლებელია, გამოინახოს სხვა გზა, რომელიც აფხაზეთის ახალგაზრდებს ევროპაში სასწავლებლად წასვლის საშუალებას მისცემს. დიდი შანსია, რომ ისინი იქიდან დაბრუნდნენ ახალი აზროვნებით და მომავლის ახალი პერსპექტივებით. თუმცა, დღეს ეს თემა არ განიხილება ქართულ საზოგადოებაში.

ახალგაზრდობა და კონფლიქტი

უფროსი თაობის ადამიანები, რომლებიც იბრძოდნენ ერთმანეთის წინააღმდეგ, ან რომლებმაც დაუშვეს ომი, ზურგით ატარებენ მეხსიერების უზარმაზარ ტვირთს. მათ არ შეუძლიათ, იყვნენ გულწრფელები, - ისინი მუდმივად ახსენებენ მოწინააღმდეგე მხარეს მათ "ცოდვებს", თუმცა საკუთარ „ცოდვებზე“ საუბარი არ სურთ. ახალგაზრდები თავისუფალნი არიან ამ ტვირთისგან. მათ არ გადაუტანიათ საკუთარი ომი, მხოლოდ სხვისი ომების შესახებ მონათხრობებით აქვთ შექმნილი წარმოდგენა იმაზე, თუ რა შეიძლება სინამდვილეში მომხდარიყო 90-იანი წლების აფხაზეთში. თუ კონფლიქტები მოგვარებადია, აწი მათი მოგვარება უკვე ახალგაზრდების ხელშია. მათ შეუძლიათ მიაღწიონ კომუნიკაციის ახალ დონეს, როდესაც შესაძლებელი გახდება დიალოგის სხვა ნიშნულიდან დაწყება, ერთმანეთის დადანაშაულების გარეშე. თუმცა, ახალი თაობა, სამწუხაროდ, თავს იკავებს პოლიტიკაში წასვლისგან, მათ არ აინტერესებთ კონფლიქტების მოგვარება. ისინი კარგად გრძნობენ თავს პოლიტიკის მიღმა. იმავდროულად, ბევრი რამ არის დამოკიდებული მათ გადაწყვეტილებებზე. მაშინაც კი, თუ ახალგაზრდა ამომრჩეველთა 12% –ის ნახევარი შეგნებულად მიდის არჩევნებზე, ეს გავლენას მოახდენს კენჭისყრის შედეგებზე. მაგრამ ახალგაზრდები არ მიდიან არჩევნებზე და ეს არის ერთ -ერთი გამოწვევა ქართული საზოგადოების წინაშე. ახალგაზრდებს დღეს აქვთ შანსი შეცვალონ სიტუაცია, მაგრამ მათ არ აქვთ ამის სურვილი.

ქართულ საზოგადოებაში ცალკეულ სოციალურ საგმენტად შეგვიძლია გამოვყოთ ახალგაზრდები, რომლებიც გაიზარდნენ იძულებით გადაადგილებულ პირთა ოჯახებში. ისინი კონფლიქტს სხვაგვარად უყურებენ, ვიდრე მათი თანატოლები, რომლებმაც არ იციან, რა არის ომი. გარდა ამისა, მათი ხედვა განსხვავდება ხანდაზმულ იძულებით გადაადგილებულ პირთა ხედვისგანაც. ამ სოციალურ ჯგუფში კოლექტიური მეხსიერების გადაცემა ,,მშობლებიდან“ ,,შვილებზე“ არაპროგნოზირებადია. უფროსები, რომლებმაც ომი გამოიარეს, იმედოვნებდნენ, რომ შვილებს გადასცემდნენ მეხსიერებას ომის შესახებ და შვილები, აღჭურვილნი ამ ცოდნით, გააგრძელებდნენ მათ საქმეს. მაგრამ, ახალგაზრდები ყოველთვის არ არიან მზად, გაიზიარონ მშობლების ღირებულებები. "შვილები“ ისე არ აღიქვამენ ოჯახურ ისტორიებს და ომით მიყენებულ ტრამვებს, როგორც ამას ,,მშობლები“ ელოდებიან. ბევრი რამ წარსულიდან ახალი თაობისთვის სრულიად გაუგებარია. ასეთი განსხვავება ღირებულებებში კი იმის ნიშანია, რომ ახალი ერა იწყება და დიდია იმის ალბათობა, რომ ამ ახალ რეალობაში ახალგაზრდებმა – კონფლიქტის ორივე მხრიდან – მონახონ საერთო ენა. რა თქმა უნდა, გამოჩნდებიან ადამიანები, რომლებიც აირჩევენ ხისტ მიდგომას, საკუთარ ტყავზე არ გამოუცდიათ რა ომის სისასტიკე (როგორც ეს მოხდა 2008 წელს, ერთიანი ნაციონალური მოძრაობის მმართველობის პერიოდში - პარტია ძირითადად დაკომპლექტებული იყო ახალგაზრდებით, რომლებსაც არ მიუღიათ მონაწილეობა საომარ მოქმედებებში). თუმცა, უფრო სავარაუდოა, რომ მრავალფეროვან ქართველ ახალგაზრდებს შორის გამოჩნდებიან ჯგუფები, რომლებიც საზოგადოებრივ მრავალფეროვნებაში დაინახავენ არა პრობლემებსა და გამოწვევებს, არამედ რესურსებსა და შესაძლებლობებს.

მინდა ცალკე შევეხო სასკოლო განათლებისა და ისტორიის სწავლების საკითხს. ქართველი და აფხაზური საზოგადოებების ისტორიის სახელმძღვანელოები ერთმანეთს ეწინააღმდეგებიან - მათში გადმოცემული, როგორც ფაქტები ისე შეფასებები განსხვავდებიან ერთმანეთისგან. ქართულ სახელმძღვანელოებში თითქმის არაფერია ნათქვამი აფხაზეთზე, კონფლიქტისა და მისი მიზეზების შესახებ კი მწირი ინფორმაციაა. ჩვენ გვავიწყდება, რომ ციფრულ ეპოქაში ვცხოვრობთ. ინტერნეტის საუკუნეში უფრო იოლია ინფორმაციის მოპოვება ვიდრე სსრკ-ში. დღეს ახალგაზრდობისათვის ხელმისაწვდომია ცენზურას დაუქვემდებარებელი ნებისმიერი ინფორმაცია. ამიტომ ისინი ნაკლებად მგრძნობიარენი არიან პოლიტიკური ძალების მანიპულირების მიმართ, რომელსაც ვერანაირად ვერ გაექცა მათი უფროსი თაობა. ინფორმაციებზე წვდომის წყალობით პროპაგანდირებული ღირებულებები ნელ–ნელა კარგავენ ძალას.
ვუმალავთ რა მოსწავლეებს ოპონენტების არგუმენტებს, ვუსპობთ მათ მოვლენების კრიტიკულად აღქმის უნარს და უნარს იმისა, რომ უემოციოდ და ობიექტურად შეაფასონ ფაქტები. ამით ჩვენ ფაქტიურად ვახდენთ ახალგაზრდობის ინდოქტრინაციას – ახალგაზრდა მოქალაქეების ცნობიერებაში ვქმნით მოწინააღმდეგის გარკვეულ იმიჯს, ხელს ვუწყობთ წარსულის მითოლოგიზაციას, კონლიქტის ცალმხრივად ხედვას და სტერეოტიპების გამყარებას. ეს არ არის განათლება - ეს პროპაგანდაა. თუ ჩვენ დარწმუნებულნი ვართ საკუთარ სიმართლეში და არგუმენნტებში, რისი გვეშინია? რა მოხდება, თუ ჩვენ მივცემთ მეორე მხარეს საშუალებას, გამოხატოს საკუთარი შეხედულებები, თუნდაც ისინი განსხვავდებოდნენ ჩვენი შეხედულებებისგან? მე ვფიქრობ, რომ სასარგებლო იქნებოდა, თუ ორივე საზოგადოება - ქართველი და აფხაზური ერთად შექმნიდნენ - ისტორიის ალტერნატიულ სახელმძღვანელოებს, სადაც ორივე მხარის პოზიციები აისახებოდა. დაე, ახალგაზრდებმა თავად გადაწყვიტონ, რომელი არგუმენტია უფრო დამაჯერებელი. ეს დაეხმარება მათ, არ გახდნენ სტერეოტიპების მძევლები და ჩვენი მომავალი ურთიერთობები ამით მხოლოდ მოიგებს.


Важность образования молодежи в развитии демократического общества

Согласно данным исследования, в Грузии живет 350 тысяч человек в возрасте 18-25 лет – это 9% населения, или 12% избирателей. Это достаточно для того, чтобы молодежь могла повлиять на общественную жизнь.

В 1960-е годы американский антрополог Маргарет Миди и другие социологи исследовали проблематику «разрыва поколений» – когда культурные ценности младшего поколения («детей») отличаются от культурных ценностей старшего поколения («родителей»). Нынешняя смена поколений в Грузии больше, чем просто поколенческий разлом. Это разлом эпох. Уходит старшее поколение и вместе с ним, уходит советская эпоха. Приходит новое поколение и приносит новый взгляд на мир. Такой процесс идет на всем постсоветском пространстве – в Беларуси, Украине, на Кавказе. Он болезненен для всех новых обществ. Важную роль в этом поколенческом разрыве играет образование.

С развала СССР прошло 30 лет. Советское образование формировало однородное общество. Впоследствии из него могли выходить отдельные индивиды, которые шли против системы, но в целом, советские люди варились в одном котле. Сегодняшняя молодежь варится в другом котле – более того, она может сама выбирать, в каком котле вариться. Стало возможно получать высшее образование в любой точке мира – можно поступить в местный ВУЗ, а можно поехать учиться в Европу или США. Молодые люди пользуются этой возможностью. Они уезжают на Запад, получают там образование. В Грузию они возвращаются другими людьми. Им чужда постсоветская ментальность, они знают европейские языки и разделяют демократические ценности. Конечно, это не значит, что новое поколение лучше старшего –оно другое, не постсоветское и не антисоветское. Это новые люди. Если раньше поколения формировались под влиянием общей национальной идеи, то сегодня молодые не считают нужным обязательно соответствовать общественным стандартам, выработанным государством. Они могут позволить себе быть свободными и выражать открыто свои взгляды, не опасаясь общественного осуждения. Появилась другая политическая и общественная культура. Новое поколение превратило гомогенное грузинское общество в пестрое и разнообразное.

В отличие от грузинской молодежи, у молодых людей, живущих на территории Абхазии, такого выбора нет. Не имея возможности уехать на Запад за высшим образованием, они поступают либо в местные ВУЗы, либо в российские. Следовательно, они формируют свое мировоззрение (в том числе, взгляды на грузино-абхазский конфликт) через российскую призму. А могли бы смотреть через европейскую– если бы грузинские власти не ограничивали их в получение образования в западных странах.Надо помнить, что время для получения высшего образования ограничено – на это отводится максимум 10 лет жизни человека. Если упустить время, наверстать его практически невозможно.
Образование абхазской молодежи – в руках Грузии. Не давая возможности молодым абхазам обучаться на Западе, Тбилиси толкает их к тому, чтобы они уезжали учиться в Россию –тем самым, в долгосрочной перспективе, мы вредим себе. Властям Грузии следовало бы пересмотреть подход. Привязывать вопрос передвижения к обязательной паспортизации– не лучшая идея. Можно найти другой способ, который позволил бы молодежи Абхазии ездить на учебу в Европу. Велик шанс, что оттуда они вернутся с новым мышлением и новыми перспективами будущего. Однако сегодня, эта тема в грузинском обществе не обсуждается.

Молодежь и конфликты

Люди старшего поколения, воевавшие между собой или допустившие войну, имеют за плечами груз памяти. Им трудно быть откровенными – они могут напомнить противнику его «грехи», но умолчать о своих. Молодежь свободна от этой ноши. Молодые не видели войну – они лишь слышали о ней. Если конфликты решаемы, то решить их в состоянии молодые. Они могут выйти на другой уровень общения, когда можно начать диалог с чистого листа, не обвиняя друг друга. Однако новое поколение, к сожалению, неохотно идет в политику, разрешение конфликтов их не очень интересует. Они неплохо себя чувствуют и вне политики. А между тем, от их решения зависит немало. Даже если половина из 12% молодых избирателей осознанно пойдет на выборы, это повлияет на итоги голосования. Но молодежь не ходит на выборы, и это один из вызовов, стоящих перед грузинским обществом. У молодых сегодня есть шанс изменить ситуацию, однако у них нет желания.

В отдельный социальный сегмент можно выделить молодых людей, выросших в семьях вынужденно перемещенных лиц. Они смотрят на конфликт иначе, чем их сверстники, не имеющие отношения к войне. Кроме того, их видение отличается и от видения старшего поколения ВПЛ. Трансляция коллективной памяти от «родителей» к «детям» в этой социальной группе происходит непредсказуемым образом. Старшие, помнящие войну, надеялись, что передадут детям память войны, и дети, вооруженные этой памятью, продолжат их дело. Но оказалось, что молодежь не всегда готова разделить ценности родителей. «Дети» воспринимают семейные истории и травмы, нанесенные войной, не так, как этого ожидали «родители». Многое в прошлом им не понятно. Такое расхождение в ценностях – признак того, что наступает новая эпоха. И в этой эпохе высока вероятность того, что молодые по обеим сторонам конфликта, при желании смогут найти общий язык. Конечно, вероятно, найдутся и те, кто выберет жесткий подход – не испытав на себе, что такое «война», они могут допустить ее (как это случилось с правящей политической партии Грузии - Единое Национальное Движение в 2008 году – партия состояла в основном из молодых ребят, из которых никто не воевал). Однако более вероятно то, что среди разношерстной грузинской молодежи появятся группы, которые в общественном многообразии увидят не проблемы и вызовы, а ресурсы и возможности. Эти люди будут готовы к переговорам.

Отдельно хочется коснуться школьного образования и преподавания истории. Учебники истории грузинского и абхазского обществ противоречат друг другу – в них приводятся разные факты и даются разные оценки. В грузинских учебниках почти ничего не говорится об Абхазии, мало информации о конфликте и его причинах. Однако, не предоставляя позицию другой стороны конфликта, мы забываем, что живем в цифровую эпоху. В век интернета получить достоверную информацию легче, чем было в СССР. Сегодня молодым доступна информация, не подвергшаяся цензуре, поэтому они менее подвержены манипуляции политических сил, которой не могло избежать старшее поколение. Благодаря доступу к информации, пропагандируемые ценности, объединяющие народ (общее прошлое, военные победы) начинают терять свою силу.

Закрывая школьникам доступ к аргументам оппонентов,мы лишаем будущее поколение навыков критически анализировать события, бесстрастно и объективно оценивать факты. Мы фактически проводим индоктринацию молодежи –создаем в массовом сознании молодых граждан определенный образ оппонента, мифологизируем события прошлого, насаждаем одностороннее видение конфликта, способствуем созданию стереотипов и установок. Но это не образование – это пропаганда. В конце концов, если мы уверены в своих аргументах, чего бояться? Что случится, если мы позволим другой стороне выражать свои взгляды, пусть и отличающиеся от наших? Считаю, было бы полезно, если бы оба общества – грузинское и абхазское – вместе создали альтернативные учебники истории, где будут отражены позиции обеих сторон. Пусть ученики сами решат, какие аргументы более убедительны. Это поможет им не стать заложниками стереотипов, а наши будущие отношения от этого только выиграют.


The importance of youth education for the development of a democratic society

By Paata Zakareishvili

According to latest sociological studies, about 9% of the Georgian population, or 12% of the country’s entire electorate, are young people aged between 18 and 25 years, a demographic large enough to play a meaningful role in social life.

In the 1960s, Margaret Mead, an American cultural anthropologist, and some other sociologists led a research into what has become known as the “generational gap” - a difference of opinions between younger (children) and older (parents) generations regarding beliefs, politics, or values. In today’s Georgia it is not just a gap between the new and older generations. It is a shift between two historical epochs – the old generation, which epitomizes the Soviet past, is being replaced with a new one, which has different values and a new world view. All post-Soviet societies are undergoing a similar transition – in Belarus, Ukraine, and in the Caucasus - and the process is painful and hard for all of them.

Education is an important factor in this generational change. The Soviet Union disintegrated 30 years ago. The Soviet education system was designed to promote conformity and build a homogeneous society. Generally speaking, all Soviet people were in the same “melting pot”, though there were political dissenters from time to time who opposed the regime. Today, the youth are in a different “melting pot”. Moreover, young people can choose which “melting pot” they want to be in. They have an opportunity to seek and get higher education anywhere in the world. They can enter a local university or apply for university admission in Europe or USA. Many of them have taken advantage of this opportunity to get western education. They get back home completely transformed: they are free of the old Soviet mentality, speak European languages and share democratic values. It does not mean, of course, that the new generation is better than the old one. It is simply different, neither post-Soviet nor anti-Soviet. Western-educated youths are a new kind of people in Georgia. Earlier generations used to be unified around a common national idea. Today, the young people do not feel the need to conform to social standards imposed by the state. They can enjoy being free and outspoken without fear of public backlash. A new political and social culture has emerged in the country. The new generation has transformed the once homogeneous Georgian society into a diverse, multi-colored and dynamic country.

Unlike the Georgian youth, young Abkhazians are deprived of such opportunity. With doors to western universities shut to them, they have no other choice but to seek higher education locally or in Russia. Consequently, they view the world (and the Abkhazian-Georgian conflict) through the Russian prism. But this prism could have been European, if the Georgian government had not blocked their path to European education. It is important to remember that time for pursuing university education is limited – usually not more than 10 years of life. If this time is wasted, there is no way to catch up.

The key to the western education of the Abkhazian youth is in Tbilisi. By preventing young Abkhazians from studying in the West, Georgia is actually pushing them towards Russia, which means that from the long-time perspective we are shooting ourselves in the foot. The Georgian government should rethink its approach. Demanding that Abkhazian youths get Georgian passports for foreign travel is not the best idea. There must be other ways to let the young Abkhazians visit Europe. Chances are high that they will return with a new mentality and new prospects for the future. Today, however, this problem is rarely, if at all, discussed in Georgia.

The youth and the conflicts

Faced with the burden of memory, older people who fought in a war, or did nothing to prevent it, find it hard to be candid. They easily condemn their opponents’ “sins” but prefer to stay silent about their own “wrongs”. The youth are free from that burden. They never saw the war, they only heard about it. If conflicts can be resolved, it is the youth who can do it. They can take the dialogue with the other side to the next level. They can start from a blank page and avoid mutual recriminations. Regrettably, the young generation has little interest in politics and conflict resolution. They are quite happy with being apolitical. But their decisions do matter. Even a half of 12% young voters can make a difference by casting a conscious vote in the elections. But young people usually prefer to stay at home on the election day – it is one of the main challenges facing the Georgian society at present. Although the youth are perfectly able to change the situation, they lack motivation and willingness for that.

Young people raised in IDP families can be distinguished as a separate social group. Their views on the conflict are different from those of their counterparts who come from the families unaffected by the war. Moreover, their opinions differ from those of the older IDP generations too. In this social group the collective memory is being passed down from “parents” to “children” in an unpredictable way. The “parents” hoped that the “children”, armed with the memory of the war they inherited from older generations, would continue their cause. They found out, to their frustration, that the youth are not always ready and willing to embrace their parents’ values. The “children” and the “parents” appeared to feel differently about family stories and war-inflicted traumas. The “children” do not understand many things that happened in the past. Such divergence of opinions and values heralds the dawn of a new era. This new era brings hope that young people from both sides of the divide will be willing and able to find common ground. No doubt, some youths may opt for using force. Without memories of the horrors of the war, they can, deliberately or unwittingly, spark a new conflict (just as it happened in 2008 with the ruling United National Movement, a party that consisted mostly of young people without any combat experience). It is more likely, however, that some groups among the diverse Georgian youth will see the social diversity as an opportunity and resource rather than a challenge or threat. These people will be more inclined to engage in negotiations.

School education, especially teaching of history, is another topic worthy of attention. Current Abkhazian and Georgian history textbooks contradict each other – they highlight different facts and offer different assessments. Georgian textbooks provide little information about Abkhazia and the Abkhazian-Georgian conflict – its roots and underlying reasons. However, failing to present the perspective of the other side of the conflict, we forget that we live in a digital era. Getting authentic and accurate information is much easier in the Internet age than it was in Soviet times. Young people, who enjoy free access to uncensored information, are harder to manipulate than the older generations, which were more vulnerable to political manipulation and propaganda. When people have free access to information, the values promoted by propagandists to unite a nation (common history, military victories) begin to wane.

Preventing school students from being able to examine and understand our opponents’ arguments, we deny future generations the opportunity to develop critical thinking skills they need to impartially analyze and evaluate the facts and circumstances. We actually indoctrinate the youth, creating a certain image and impression of our opponents in their collective mind, promoting myths about the past, fostering one-sided interpretation of the conflict and facilitating stereotypes. But this is not education. It’s propaganda. After all, if we are really confident about our stance, what are we afraid of? What can happen if we let the other side to freely express their views, however much they differ from ours. I think it would be beneficial for both societies, Abkhazian and Georgian, to jointly create alternative history textbooks to present and explain their arguments. School students must be able to decide by themselves which version of the story is more compelling. This will help us break away from the stereotypes and lay the groundwork for better relations in the future.